“Zdjęcie z krzyża” – obraz religijny namalowany przez Rubensa
Obok włoskiego artysty Caravaggio (1571-1610) Peter Paul Rubens był jedną z czołowych postaci w malarstwie barokowym, a także ważnym współtwórcą katolickiej sztuki kontrreformacyjnej po Soborze Trydenckim. Obaj malarze akcentowali "melodramat" i tajemnicę leżącą u podstaw katolickiego dogmatu, a także obaj byli ekspertami od światłocienia i modelowania form. Jednakże, podczas gdy Caravaggio jest znany z nielakierowanego naturalizmu swoich postaci, Rubens używa bardziej konwencjonalnego, idealistycznego tonu. Arcydzieła Rubensa to: "Samson i Dalila" (1609, Galeria Narodowa w Londynie); "Porwanie córek Leukippa" (1618), "Pokój i wojna" (1629-30, Galeria Narodowa w Londynie) i "Sąd Paryski" (1632-5, Galeria Narodowa w Londynie).
Po wystąpieniu Lutra w 1517 r. i późniejszej ekspansji protestantyzmu w Niderlandach, Antwerpia przeszła z katolicyzmu na kalwinizm i (zgodnie z zasadami kalwinizmu) zakazała wieszania w kościołach jakichkolwiek obrazów religijnych. Ale w 1585, po tym, jak książę Alessandro Farnese (1545-92) ponownie narzucił hiszpańskie (katolickie) rządy nad miastem, kościoły w Antwerpii zostały ponownie ozdobione dziełami sztuki religijnej.
"Zdjęcie z krzyża" Rubensa to centralny panel tryptyku, który namalował on dla katedry NMP w Antwerpii. Był to drugi ołtarz wykonany przez artystę dla tej Katedry, pierwszym było "Podniesienie krzyża" (1610-11). Namalował także dwa inne słynne "zejścia", jedno w 1617, które obecnie wisi w Palais des Beaux-Arts w Lille, i drugie w 1618, które znajduje się obecnie w Ermitażu w Petersburgu. Ponadto namalował obraz "Depozycja" (1602, Galleria Borghese), który był mniejszym i mniej znanym dziełem, które wcześniej przypisywano jego uczniowi Anthony'emu Van Dyckowi (1599-1641).
W 1611 roku Cech Muszkieterów w Antwerpii pod przewodnictwem Nicolaasa Rockoxa (1560-1640), bliskiego przyjaciela Rubensa, zlecił artyście namalowanie tryptyku do ich katedry. Ponieważ patronem cechu był św. Krzysztof (którego imię oznacza "nosiciel Chrystusa"), uzgodniono, że ikonografia tryptyku powinna przedstawiać zdjęcie z krzyża (panel środkowy), po bokach Nawiedzenie (panel lewy) oraz ofiarowanie w świątyni (prawy panel), gdyż wszystkie dotyczą scen, w których Chrystus jest niesiony lub wspierany.
Analiza obrazu religijnego "Zdjęcie z krzyża" Rubensa
Rubens rozpoczął pracę w komisji po powrocie z długiej wizyty we Włoszech, gdzie mógł bezpośrednio studiować weneckie ołtarze i nowy styl karawagizmu. Ponadto studiował muskularne i anatomiczne formy rzeźby renesansowej, a także wyjątkowe manierystyczne posągi, takie jak "Porwanie Sabinek" (1583) autorstwa Giambologny i obraz Federico Barocciego (1526-1612), który tak wdzięcznie łączy w sobie wpływ Rafaela, Correggio i Tycjana. "Zdjęcie z krzyża" jest pełne technik i urządzeń, które przyswoił sobie podczas wspomnianej wizyty we Włoszech. Rzeczywiście, wiele barokowych dzieł Rubensa inspirowanych było malarstwem weneckim i tenebryzmem Caravaggia, choć niezmiennie nosi ono piętno malarstwa flamandzkiego.
Powiązana z Janem (19:38) kompozycja Rubensa "Zdjęcie z krzyża" w Antwerpii opiera się na głęboko poruszonej grupie zazębiających się postaci ułożonych wokół postaci martwego Chrystusa. W skośnym układzie obrazu dominuje muskularne ciało Chrystusa, powoli zdejmowane z krzyża. Usadowieni na szczycie dwóch drabin, na górnej krawędzi płótna, dwaj robotnicy rozpoczęli proces delikatnego opuszczania ukrzyżowanego Chrystusa przy użyciu całunu. Pomagają im jeszcze trzy osoby, św. Jan Ewangelista (w czerwonym płaszczu) u stóp krzyża, Józef z Arymatei (stoi w połowie drabiny po lewej stronie) i Nikodem (stoi w połowie drabiny po prawej stronie). Na końcu figury uformowanej przez powykręcanego Chrystusa znajdują się trzy Marie; Dziewica o twarzy popielatej, ubrana w stonowany błękit, która wznosi ramiona ku zmarłemu synowi, pod nią klęczy jej siostra Maria z Clopas, podczas gdy różowata, jasnowłosa Maria Magdalena z miłością trzyma jedną ze stóp Zbawiciela. Na ziemi po prawej stronie widzimy miedzianą misę z koroną cierniową i gwoździami z Ukrzyżowania, które leżą w kałuży zakrzepłej krwi.
"Zdjęcie z krzyża" zostało namalowane zgodnie z wytycznymi Katolickiego Soboru Trydenckiego, który dążył do dostosowania sztuki biblijnej do potrzeb Kościoła. Powstał więc na dużą skalę (około 14 x 16 stóp), był kolorowy, z wyraźną kompozycją, a także pobudzał zarówno pobożność, jak i wyobraźnię wizualną wiernych. Nauczanie jezuickie kładło szczególny nacisk na potrzebę rozwijania zdolności wierzącego do wyobrażania sobie biblijnych scen tak, jakby były prawdziwe. Ukrzyżowanie i jego następstwa były sceną o wielkiej duchowej intensywności i istotnym elementem chrześcijańskiej teologii.
Nauczanie jezuickie przyznało szczególne miejsce w sztuce i teologii chrześcijańskiej skruszonemu grzesznikowi, to znaczy komuś kto, zgrzeszywszy, zwraca się do Zbawiciela o przebaczenie. W "Zdjęciu z krzyża" rolę tę powierzono Marii Magdalenie, która klęczy u stóp Zbawiciela. W okresie katolickiej kontrreformacji Maria Magdalena była często wykorzystywana jako duchowy symbol (dla całej ludzkości), który odwołuje się do Jezusa w akcie pokuty za grzechy.
Pozostałe dwa obrazy Rubensa "Zejście" (Lille i St. Petersburg) są równie dramatyczne i sugestywne. Niektórzy krytycy sztuki uważają, że wersja petersburska oferuje najbardziej surowe i monumentalne potraktowanie tego wydarzenia ze względu na mniejszą liczbę postaci i brak tła, ale arcydzieło antwerpskie jest postrzegane jako najbardziej majestatyczne i najbardziej barokowe spośród tych trzech, przedstawiających ten ważny motyw z Pisma Świętego.
W 1794 roku Napoleon przywłaszczył sobie "Zdjęcie z krzyża" i "Podniesienie krzyża" z Katedry Najświętszej Marii Panny i przeniósł je do Luwru. Zwrócono je w 1815 roku.
Czytaj nasz blog tutaj.