Specyfika sztuki chrześcijańsko-rzymskiej

Przed panowaniem cesarza Konstantyna nie wzniesiono prawie żadnej budowli w stylu chrześcijańskim w obrębie całego cesarstwa. W chrześcijańskim domu w Dura-Europos (syryjskie miasto Eufratu) pokoje zostały zaaranżowane we wnętrzu zwykłego prywatnego domu, w którym nie można było dostrzec żadnych specyficznie "chrześcijańskich" elementów. Ta sama "neutralność architektoniczna" dotyczyła także budowli sakralnych: w przeciwieństwie do rzymskich świątyń, czy żydowskich synagog, najstarsze chrześcijańskie kościoły Rzymu (tzw. tituli) wydają się być niczym innym jak pomieszczeniami wstawionymi do prywatnych domów, gdzie były miejscem kultu. Ta niezwykła prostota i surowość architektoniczna pojawia się także w starożytnej katedrze biskupa Teodora w Akwilei, której, choć powstała po edykcie mediolańskim, nie nadano żadnych rysów bazyliki wzniesionej przez Konstantyna.

Obecnie dobrze wiadomo, że katakumby nie były miejscem spotkań, ani schronieniem przed prześladowaniami, ale prostymi podziemnymi cmentarzami podobnymi do tych, z których korzystali poganie i Żydzi w tamtej epoce. Te miejsca pochówku często składały się z kilku kondygnacji jedna nad drugą i posiadały w ścianach liczne korytarze i krużganki, z których wykuwano groby lub prostokątne wnęki na ciała zmarłych. Groby, w których znajdowały się ważne osoby, były czasami ozdabiane łukiem, stiukami lub malowidłami panelowymi. Ciało męczennika było na ogół umieszczane w małym pomieszczeniu zwanym kryptą lub cubiculum, a katakumby często brały swoją nazwę od męczennika, w nich pochowanego. Termin katakumby wywodzi się od cmentarza San Sebastian na Drodze Appijskiej, który nazywano katakumbą. Słowo to ma wątpliwą etymologię: prawdopodobnie oznaczało to, że cmentarz znajdował się w zagłębieniu w ziemi, co było właściwie jedynym rodzajem cmentarza znanym i używanym przez chrześcijan przez całe średniowiecze.

Zarówno w dekoracji sarkofagów, jak i w wizerunkach na cmentarzach, powoli kształtowała się w malarstwie i rzeźbie chrześcijańskich nowa ikonografia, czerpiąca pełnymi garściami z pogańskich motywów i mitów (np. Orfeusza, Amora i Psyche), które następnie zostały zaadaptowane do nowej chrześcijańskiej symboliki, której pozostałości obserwować możemy po dziś dzień. Jednak styl zawsze pozostawał podobny do ówczesnych dzieł pogańskich, do tego stopnia, że ​​w tych przedstawieniach, w których nie było widocznego chrześcijańskiego motywu, można je było równie łatwo wykorzystać do dekoracji w każdym pogańskim domu, czy miejscu pochówku. Specyficznie chrześcijański repertuar - głównie sztuka biblijna - był dość ograniczony i był wielokrotnie używany, na przykład w obrazach na sarkofagach ludzi zmarłych. Tematyka niemal nieustannie nawiązywała do zbawienia; wiele tematów symbolicznie nawiązywało do tej koncepcji, na przykład chrzest Chrystusa, historia Jonasza i wieloryba (jeden z najpopularniejszych tematów), Daniela wśród lwów, wskrzeszenie Łazarza itd. aż do przedstawienia Dobrego Pasterza, co było szczególnie ulubionym tematem u zarania tradycji chrześcijańskiej.