Średniowieczna sztuka chrześcijańska: historia, charakterystyka i rodzaje
Przez stulecia po upadku Rzymu Europa Zachodnia była spowita w barbarzyńską ciemność. Żadne miasto (nawet sam Rzym) nie mogło się równać ze wspaniałością Konstantynopola, Kordoby czy Bagdadu. Europa nie stworzyła nauki, szkół sztuki średniowiecznej, architektury, którą można by porównać z jej dawnymi osiągnięciami. Przez 600 lat (400-1000) pozostawała kulturowym zaściankiem cywilizowanego świata. Ocalała tylko jedna instytucja: Kościół katolicki. Rzeczywiście, rola Kościoła w utrzymaniu zachodniej cywilizacji i kultury była kluczowa. Nadal był on m.in. głównym sponsorem monumentalnej architektury i rzeźby. Właściwie można by powiedzieć, że granica między chrześcijaństwem a pogaństwem była również granicą między cywilizacją rzymską a barbarzyństwem i to Kościół rozpraszał barbarzyńskie ciemności swoją nauką społeczną i działalnością kulturową (i ewangeliczną, rzecz jasna).
Średniowieczna sztuka chrześcijańska w Bizancjum
Po splądrowaniu Rzymu (ok. 450) siedziba Kościoła Chrześcijańskiego przeniosła się do Konstantynopola (obecnie Stambuł w Turcji). Chociaż w większości był on miastem azjatyckim, Konstantynopol rządził imperium bizantyńskim, które rozprzestrzeniło się na Europę Wschodnią i Południową. Jego główne formy sztuki obejmowały malarstwo ikon (wywodzące się z egipskich portretów grobowych), malarstwo ścienne (zarówno temperą, jak i fresk) oraz sztukę mozaikową. Ikony bizantyjskie okazały się bardzo popularne w rosyjskim malarstwie średniowiecznym, którego głównymi malarzami był Grek Teofanes (ok. 1340-1410). ) i wielki Andriej Rublow (ok. 1360-1430), słynący z ikony "Trójcy Świętej" (1411-25) namalowanej dla klasztoru Trójcy świętego Sergiusza, obecnie w Galerii Trietiakowskiej. Podobne techniki przejęła w późnym średniowieczu we Włoszech szkoła malarstwa sieneńskiego, a w Rosji moskiewska szkoła malarstwa.
Irlandzkie iluminowane manuskrypty
Najwspanialszymi przykładami sztuki wczesnochrześcijańskiej w Europie Zachodniej były irlandzkie i anglosaskie iluminowane manuskrypty ewangelii pochodzące z połowy VI wieku naszej ery. Zostały one zastąpione iluminowanymi tekstami karolińskimi i bizantyjskimi, a także wieloma perskimi iluminacjami islamskimi o wyjątkowej estetyce. Ta wyspiarska forma sztuki biblijnej łączyła celtycki kunszt z anglosaskimi umiejętnościami metalurgicznymi w licznych opactwach i klasztorach w całej Irlandii, takich jak Durrow, Clonmacnois, Clonfert, Kells i Monasterboice, a także w angielskich i szkockich ośrodkach nauki religijnej, takich jak Iona i Lindisfarne. Stworzone przez artystów-mnichów, najwcześniejsze przykłady tej monastycznej sztuki irlandzkiej to "Catach of Columba" (Colmcille) (ok. 610) i "Księga Dimma" (ok. 620 CE); inne obejmują "Księgę Durrow" (ok. 650), "Ewangelie Lindisfarne" (ok. 700), "Ewangelie Lichfield", wspaniałą "Księgę z Kells" (ok. 800) i "Ewangelie Echternach". Ich dekoracyjna zawartość zawierała różne kombinacje czerwieni, żółci, zieleni, błękitu, fioletu, fioletu i turkusu.
Niektórzy nawet używali złotego i srebrnego tekstu dla podkreślenia ważności tekstów. Ze swoimi bajecznie misternymi celtyckimi spiralami, rombami, stronami wyglądającymi jak perskie dywany i miniaturowymi obrazkami, te skarby musiały napawać zachwytem mnichów i ludzi tamtych czasów. To powiedziawszy, większość tej wczesnochrześcijańskiej sztuki pozostała ukryta, głównie ze względu na bandytyzm Wikingów i ogólną niepewność wieków ciemnych.
Sztuka karolińska - sztuka ottońska - styl romański
Na kontynencie pod koniec ósmego wieku (ok. 775) frankońskie imperium chrześcijańskiego króla Karola Wielkiego stało się najsilniejszym spośród nowych państw utworzonych po upadku Rzymu. W ciągu następnego stulecia rozszerzyło się ono na Francję, Niemcy, Holandię i Belgię oraz część Włoch. Dwór Karola Wielkiego w Akwizgranie przyciągał uczonych, mnichów i teologów z całej Europy, a w tym procesie zapoczątkowane zostało odrodzenie kultury (sztuka karolińską), która przejęła prymat od odrodzenia zainicjowanego przez sztukę irlandzką (ok. 650-900), która wkrótce znalazła się pod naciskiem barbarzyńskich Wikingów. Silnie nacechowane późnym antykiem i epoką bizantyjską skryptoria i warsztaty kaligraficzne Karola Wielkiego wytwarzały wybitne iluminowane rękopisy chrześcijańskie, takie jak "Ewangeliarz Godscalc", "Ewangelie z Lorsch" i "Ewangelie św. Medarda z Soissons". Również karolińscy rzeźbiarze z kości słoniowej stworzyli liczne przykłady wybitnej rzeźby wczesnochrześcijańskiej w postaci tablic, dyptychów i osobistych osprzętów.
Po Karolu Wielkim nastała era sztuki ottońskiej, słynącej ze swojej architektury, a także szlachetnych wyrobów metalurgicznych, czego przykładem są dzieła takie jak słynna złocona rzeźba dębowa zatytułowana "Krucyfiks Gerona" (965-70) w katedrze w Kolonii, "Złota Madonna" (ok. 980, katedra w Essen), wykonany ze złota płatkowego i emalii cloisonné oraz "Krzyż Ottona i Matyldy" (ok. 973, katedra w Essen). Sztuka romańska, której wpływową szkołą regionalną była sztuka mosańska, która powstała w okolicach Liege na terenie dzisiejszej Belgii. Głównymi przedstawicielami tej szkoły, znanej w szczególności z "champlevé" emaliowania, byli złotnicy Mikołaj z Verdun (1156-1232) i Godefroid de Claire (1100-73).
Potęga i patronat Kościoła
Dzięki religijnemu poparciu Rzymu i świeckiemu poparciu Karola Wielkiego europejscy biskupi (często ludzie wywodzący się z potężnych rodów) stali się kluczowymi postaciami w sprawach lokalnych i regionalnych. Z nowym Tysiącleciem na horyzoncie Kościół był gotowy do objęcia mecenatu nad sztuką religijną w Europie Zachodniej. Począwszy od stymulacji malowideł ściennych i iluminacji w stylu romańskim we Francji i Hiszpanii, wraz z katedrami w Santiago de Compostela (Hiszpania) i Autun (Francja), to poruszenie rzymskiej potęgi nabrało rozpędu wraz z założeniem nowych zakonów (benedyktyni, cystersi), którzy pomogli rozwinąć różne gatunki architektury, rzeźby i innych sztuk wizualnych, czego przykładem jest budowa wielkich europejskich katedr gotyckich i wynikający z tego postęp sztuki witrażowej. Ten chrześcijański bodziec do rozwoju sztuki europejskiej, wzmocniony elementami bizantyjskiej sztuki chrześcijańskiej, zakończył się wielkimi ruchami renesansowymi, które przetoczyły się przez kontynent w XV wieku.
Czytaj nasz blog tutaj.