“Śmierć Marii” – obraz religijny Caravaggia, który wzbudził kontrowersje
Pomimo krótkiego życia, gwałtownego charakteru i stosunkowo niewielkiej liczby dzieł, Caravaggio pozostaje jednym z najlepszych artystów wszechczasów, głównie dzięki rewolucyjnemu stylowi naturalizmu i malarskiej spuściźnie (znanej jako "Caravaggionizm") - która inspirowała takich malarzy jak Rubens (1577-1640), Jusepe Ribera (1591-1652) i Jan Vermeer (1632-1675). Odrzucając zarówno manieryzm, jak i klasyczny styl "wysokorenesansowego" Annibale Carracciego (1560-1609), Caravaggio stworzył swoje madonny i świętych, często używając kurtyzan i chłopów jako modeli dla swoich prac. Swój pierwszy sukces malarski osiągnął pod koniec lat dwudziestych, tworząc dwa arcydzieła o życiu św. Mateusza dla kaplicy Contarelli w Rzymie. W 1601 ukończył "Ukrzyżowanie Świętego Piotra" (1601) i "Nawrócenie w drodze do Damaszku" (1601), dla kaplicy Cerasi w kościele Santa Maria del Popolo.
Namalował także "Wieczerzę w Emaus" (1601, National Gallery, Londyn). Te obrazy religijne uczyniły z niego najczęściej komentowanego artystę w Rzymie. Aczkolwiek chociaż pod wieloma względami jego styl malowania był dokładnie tym, co miał na myśli Sobór Trydencki (1545-63), gdy domagał się bardziej przyziemnego typu katolickiej sztuki kontrreformacyjnej, jego dążenie do uczynienia postaci biblijnych bardziej wymownymi często powodowało, że całkowicie ignorował konwencje dotyczące sposobu przedstawiania świętych wydarzeń i postaci. Doprowadziło to do odrzucenia jego sztuki biblijnej jako zbyt bezbożnej. Najbardziej znanym tego przykładem jest jego "Śmierć Marii".
Później, w 1601 roku, po ukończeniu pracy w kaplicy Cerasi, bogaty prawnik i papieski radca prawny Laerzio Cherubini (1556-1626) zlecił Caravaggio wykonanie obrazu o śmierci Dziewicy do ołtarza swojej rodzinnej kaplicy w kościele karmelitów Matki Bożej na Schodach na Zatybrzu.
Jak sama nazwa wskazuje, obraz Caravaggia przedstawiał śmierć Matki Chrystusa, wydarzenie znane w Kościele prawosławnym jako "Zaśnięcie Matki Boskiej". W tym czasie katolicki dogmat, że Maryja została wzięta do nieba jeszcze za życia, jeszcze się nie przyjął, więc pomimo wielu wersji Wniebowzięcia malowanych przez cały włoski renesans i barok (na przykład: "Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny" (1516-18) Tycjana lub "Wniebowzięcie Dziewicy" (1524-30) Correggio), a także rozpowszechnione wśród katolików XVII wieku przekonanie, że została Ona wzięta do nieba przed śmiercią, dzieło Caravaggia faktycznie ukazuje Jej martwe ciało. (Nota bene: w 1997 roku papież Jan Paweł II oświadczył, że Maria zmarła śmiercią naturalną zaraz przed Jej wniebowzięciem.) Ale Caravaggio poszedł dalej i potraktował tę scenę tak, jakby była po prostu śmiercią ukochanej kobiety w średnim wieku, bez jakiejkolwiek aluzji do Jej świętości (oprócz cienkiej aureoli).
Martwa Maryja jest przedstawiona leżąca płasko na plecach, ubrana w prostą czerwoną sukienkę. Jej prosty wygląd, pozbawiona życia głowa, zwisająca ręka, wzdęte ciało i opuchnięte stopy nie pozostawiają wątpliwości co do przywiązania Caravaggia do naturalizmu i do bardziej realistycznego przedstawiania chrześcijańskich wizerunków.
Nic dziwnego, że obraz został odrzucony przez ojców karmelitówz kościoła Matki Bożej na Schodach(1606) i zastąpiony bardziej konwencjonalnym obrazem o tej samej tematyce autorstwa Carlo Saraceni (1579-1620). Oryginalny obraz był więc teraz dostępny dla prywatnych nabywców, a na polecenie Rubensa zakupił go Vincenzo Gonzaga, po czym przeszedł w posiadanie Luwru.
W przeciwieństwie do kilku innych obrazów religijnych Caravaggia, "Śmierć Marii" nie jest uproszczoną kompozycją, ograniczoną do trzech lub czterech osób, aninie jest też naznaczony żadnym ruchem. Wokół ciała zgromadzonych jest co najmniej ośmiu żałobników (tak ułożonych, aby kierować uwagę widza w stronę martwego ciała Dziewicy), a cały nastrój obrazu to cichy, intensywny smutek. Szaty żałobników i pościel wydają się pochłaniać i tłumić wszelkie dźwięki, potęgując w ten sposób żal i smutek. Zwrócić również należy uwagę na to, jak Caravaggio unika jawnych emocji widocznych w manierystycznym malarstwie, zamiast tego podkreślając smutek żałobników, ukrywając ich twarze.
Jak zawsze w pełni wykorzystuje niuanse światła i cienia (w technice zwanej światłocieniem) w celu uwydatnienia trójwymiarowości swoich postaci i innych obiektów na obrazie. Posługuje się również tenebrystem, aby wybrać płaczących żałobników i oświetlić martwą postać Maryi niebiańskim światłem.
Jak Rubens dobrze wiedział, "Śmierć Marii" jest wielkim arcydziełem wielkiego heretyckiego malarza Kościoła katolickiego. W przeciwieństwie do jakiejkolwiek innej wersji tego tematu, pokazuje zmarłą Dziewicę Maryję ułożoną tak, jak układano ciała biednych ludzi i opłakiwaną tak, jak opłakiwano biednych ludzi. Co więcej mógł zrobić Caravaggio, by zanieść religię masom?
Niedługo po ukończeniu tego obrazu Caravaggio uciekł do Neapolu po zabiciu kolejnego mężczyzny.
Czytaj nasz blog tutaj.