Protestancka sztuka reformacyjna - charakterystyka i historia
Reformacja protestancka była buntem przeciwko nadużyciom i innym formom korupcji popełnianych przez papiestwo i Kościół w Rzymie. Prawdziwą iskrą, która rozpaliła rewoltę, była decyzja papieża Leona X o rozpoczęciu w Niemczech kampanii sprzedaży "odpustów" (w rzeczywistości zezwalających grzesznikom na kupno drogi do nieba) w celu sfinansowania budowy nowej Bazyliki Świętego Piotra w Rzymie. Reformacja rozpoczęła się 31 października 1517 roku, kiedy niemiecki mnich Marcin Luter (1483-1546) przybił swój 95-punktowy manifest na drzwiach kościoła Wszystkich Świętych w Wittenberdze w Niemczech i doprowadził do rozłamu w chrześcijaństwie i jego podziału na katolików i protestantów. Protestantyzm (obejmujący cztery podstawowe nurty: luterański, kalwiński, anglikański i anabaptystyczny) zakorzenił się w Europie Północnej w krajach związanych z renesansem północnym, takich jak północne i zachodnie Niemcy, Szwajcaria, Holandia, Wielka Brytania i Skandynawia. To z kolei doprowadziło do nowego typu sztuki chrześcijańskiej, która kultywowała protestancki program religijny i odbiegała radykalnie od sztuki renesansu Włoch, Hiszpanii, Neapolu i innych obszarów południowej Europy, które pozostały rzymskokatolickie. Forma i treść sztuki protestanckiej (w szczególności malarstwa) odzwierciedlały jaśniejsze, bardziej nielakierowane i bardziej "osobiste" chrześcijaństwo ruchu reformacyjnego. W ten sposób dzieła sztuki religijnej na dużą skalę nie były już zamawiane przez władze kościoła protestanckiego. I chociaż protestanccy kolekcjonerzy sztuki nadal prywatnie zamawiali obrazy religijne u artystów, zwłaszcza Rembrandta (1606-69), ogólnie nastąpił ogromny spadek ilości dzieł o tematyce religijnej produkowanych w krajach protestanckich. Ten upadek mecenatu kościelnego zmusił wielu dawnych mistrzów do dywersyfikacji w kierunku świeckich rodzajów sztuki, takich jak malarstwo historyczne, portrety, malarstwo rodzajowe i martwe natury. Ale chociaż jawna sztuka religijna została zakazana lub zniesmaczona przez reformację (czego przykładem była ikonoklastyczna "burza" z 1556 r.) rosło zapotrzebowanie na małe dzieła zawierające chrześcijańskie przesłanie lub lekcje moralne. W Holandii, w epoce holenderskiego baroku, artyści sprostali temu zapotrzebowaniu, tworząc rodzaj martwej natury, znany jako "Vanitas", a także sceny rodzajowe, które promowały pobożność i chrześcijański (protestancki) styl życia. Różnica między sztuką protestancką a katolicką została dodatkowo podkreślona przez Sobór Trydencki (1545-1563), który zapoczątkował katolicką sztukę kontrreformacyjną, a tym samym wydał nowy zestaw estetyki dla bardziej rygorystycznego stylu malarstwa i rzeźby. (Uwaga: Luter, przywódca reformacji, został ekskomunikowany przez papieża w 1520 roku, ale otrzymał ochronę i azyl od Fryderyka Mądrego (1463-1525), elektora saskiego).
Charakterystyka protestanckiej sztuki reformacyjnej
Główne cechy sztuki reformacyjnej wywodziły się z teologii protestanckiej, która skupiała się na indywidualnej relacji między czcicielem a Bogiem. Ten nacisk znalazł odzwierciedlenie w liczbie zwykłych ludzi i zwykłych codziennych scen, które były przedstawiane w sztuce protestanckiej. Również protestantyzm nauczał, że sprawa zbawienia zależy wyłącznie od Boga, nie może nastąpić w wyniku ziemskiej interwencji Watykanu ani żadnej innej władzy kościelnej. Sztuka protestancka należycie odzwierciedlała to nauczanie. Ponadto wiele ważnych "tajemnic wiary" zostało zbagatelizowanych lub zignorowanych przez protestanckich teologów i artystów (w tym Niepokalane Poczęcie, Zwiastowanie Dziewicy, Przemienienie Chrystusa, by wymienić tylko trzy).
Przeistoczenie (przemiana chleba i wina komunijnego w ciało i krew Chrystusa) było kolejnym kluczowym obszarem niezgody między Lutrem a Rzymem. Rzymskokatoliccy wierzyli w ścisłą interpretację tej doktryny i dlatego zwykle wykorzystywali sceny Ukrzyżowania do swoich ołtarzy, podczas gdy kościoły protestanckie (przynajmniej te, które tolerowały malowanie postaci) nalegały na symboliczne znaczenie kryjące się za Eucharystią i dlatego wolały sceny Ostatniej Wieczerzy.
Ogólnie rzecz biorąc, jeśli chodzi o inne tematy biblijne, sztuka protestancka raczej unikała wspaniałych wizerunków Jezusa czy Dziewicy Maryi, dużych scen z Biblii (np. Męka Pańska), wizerunków świętych, a w szczególności wizerunków papieży. Zamiast tego sztuka protestancka skupiała się na skromnych przedstawieniach scen biblijnych i moralistycznych przedstawieniach ówczesnego życia codziennego.
Nie wszyscy protestanci mieli identyczne poglądy na to, co jest dopuszczalne w sztuce kościelnej, na przykład luteranie byli bardziej tolerancyjni niż kalwiniści, którzy zakazali wszelkiej figuratywnej sztuki ołtarzowej i uważali większość obrazów religijnych za bałwochwalcze. Jednak niektóre formy sztuki były postrzegane jako bardziej zgodne ze skromnym, osobistym podejściem do religii, obejmowały one ilustracje książkowe i różne formy grafiki, takie jak grawerowanie i akwaforta, z których wszystkie były używane przez protestanckie władze do przekazywania swoich idei religijnych do swoich kongregacji i edukacji religijnej w domach zwykłych ludzi. W szczególności te małe pomniejsze dzieła sztuki pozwoliły na rozwój specyficznej protestanckiej ikonografii, która obejmowała w stylu protestanckim wizerunki Chrystusa, Świętej Rodziny, Świętych i Apostołów, a także ilustracje wszystkich postaci i wydarzeń w Biblii.
Historia protestanckiej sztuki reformacyjnej
Chociaż reakcja duchownych, kongregacji i przywódców świeckich różniła się znacznie w zależności od kraju i regionu, generalnie reformacja protestancka wywołała falę obrazoburczego niszczenia chrześcijańskiej ikonografii. Kilku przywódców protestanckich, zwłaszcza Jan Kalwin i Huldrych Zwingli, nakazało ogołocenie kościołów z obrazów i posągów.
Jeśli obrazu (takiego jak malowidło ścienne) nie można było usunąć, był on wybielany, gdzie rzeźba była częścią architektonicznej budynku (albo posąg kolumnowy, albo płaskorzeźba), została ona pozbawiona twarzy lub po prostu rozwalona, podobnie jak niezliczone przykłady pięknej sztuki witrażowej, które zostały zniszczone. Ołtarze drugorzędne zostały rozebrane. Wszystkie relikwiarze (pojemniki z relikwiami), złote wyposażenie ołtarzy, cyboria (pojemniki na przedmioty używane podczas Eucharystii) zostały przetopione, a wielkimi ogniskami palono obrazy, rzeźby, elementy kościelne i inne przedmioty, w tym tryptyki i większe poliptyki, inne obrazy tablicowe, większość rzeźb drewnianych, w tym posągi, rzeźbione stalle i konfesjonały, mszały i inne iluminowane rękopisy oraz szaty liturgiczne. Ten ikonoklazm nasilił się podczas tzw. "II reformacji" około 1560-1619.
Było stosunkowo niewiele przypadków faktycznego zniszczenia kościołów. Aby pozbawić ich "katolickiej" tożsamości, wystarczyło usunąć katolickie dekoracje i postawić ambonę na eksponowanym miejscu. Nowe kościoły projektowane były bardziej dla skupiania się wiernych na ambonie, a mniej na ołtarzu. Paradoksalnie, usunięcie architektury "katolickiej" i zastąpienie jej mniej imponującymi projektami protestanckimi mogło być czynnikiem rozprzestrzenienia się pogańskiej architektury neoklasycystycznej dwa wieki później.
Przywódcy polityczni w krajach protestanckich okazywali duże poparcie dla reformacji, nie tylko dlatego, że umożliwiła im przejęcie ziem i bogactw Kościoła rzymskokatolickiego i jego zakonów. Na przykład, kiedy rozebrano sanktuarium S. Thomasa Becketa w katedrze w Canterbury, zebrano 24 wozy skarbów, w tym liczne wykwintne przedmioty średniowiecznego złotnictwa, które szybko przetopiono dla skarbu Henryka VIII. Reformacja dała też świeckim władcom znacznie większą kontrolę nad mianowaniem biskupów i innego duchowieństwa.
Po znacznym zamieszaniu, w 1555 r. osiągnięto pewien stopień pojednania katolików i protestantów na mocy pokoju religijnego w Augsburgu, który przyznał protestantom wolność wyznania. Kompromis ten nie dotyczył jednak sztuki, a zarówno malarstwo i rzeźba, jak i architektura były nadal wykorzystywane jako propaganda przez dwa rywalizujące ze sobą kościoły.
Czytaj nasz blog tutaj.