“Portret papieża Innocentego X” – obraz Velazqueza, który zachwyca swym realizmem
Diego Velazquez był czołowym współtwórcą hiszpańskiej sztuki baroku w pierwszej połowie XVII wieku i czołowym malarzem na dworze Filipa IV (panującego w latach 1621-40). W przeciwieństwie do idealistycznej sztuki barokowej współczesnych, takich jak Rubens i Poussin, Velazquez jest znany przede wszystkim z pięknego naturalizmu swoich dzieł. Uwagę należy w szczególności zwrócić na jego barokowe obrazy portretowe, takie jak ("Portret papieża Innocentego X" i "Panny dworskie"), jego martwe natury "bodegones" ("Sprzedawca wody z Sewilli"), jego unikatowy obraz historyczny zatytułowany "Poddanie Bredy" i "Chrystus ukrzyżowany" oraz akt kobiecy "Wenus z lustrem". Chociaż nie tak kontrowersyjny w swoim realizmie jak Caravaggio, Velazquez malował świat takim, jakim go widział, zamiast tworzyć skomplikowane alegoryczne obrazy, pozostawiające wiele interpretacji. Jego sztuka słynie więc z dbałości o niezromantyzowaną prezencję postaci i otaczających ich rzeczywistości.
Papież Innocenty X
Giambattista Pamphilj (1574-1655), urodzony w jednej z najpotężniejszych rodzin w Europie, był najpierw kardynałem (1629), zanim został on papieżem Innocentym X (1644-1655). Niezwykle energiczny i pracowity jak na swój wiek papież (miał 75 lat, kiedy Velazquez go namalował) był powszechnie uważany za surowego, brzydkiego, porywczego, podejrzliwego i przebiegłego osobnika. Jego panowanie papieskie naznaczone było skandalem i przemocą, chociaż udało mu się znacznie zwiększyć władzę Stolicy Apostolskiej we Włoszech i za granicą.
Analiza "Portretu papieża Innocentego X"
Bez wątpienia najbardziej znany ze wszystkich papieskich portretów, obraz papieża Innocentego X autorstwa Velazqueza jest fascynującym studium osobowości i psychologii duchowego przywódcy Kościoła katolickiego. Portret ten został wykonany podczas drugiej wizyty Velazqueza we Włoszech (1649-51), najprawdopodobniej latem 1650 roku, i zapewnił mu reputację jednego z najlepszych artystów portretowych XVII wieku. Wygląda na to, że Velazquez złożył propozycję namalowania portretu podczas audiencji u Papieża w 1650 r., prawdopodobnie w celu uzyskania wstępu do prestiżowej Akademii Sztuki w Rzymie (Accademia di San Luca) i Papieskiej Akademii Sztuk Pięknych i Listów (Accademia dei Virtuosi al Pantheon).
Według podania, gdy papież zobaczył gotowy portret, wykrzyknął nerwowo "Troppo vero!" (zbyt realne!). Papież nagrodził hiszpańskiego malarza cennym złotym łańcuszkiem oraz członkostwem we wspomnianych powyżej akademiach. Być może lepszym wyznacznikiem reakcji papieża na portret jest fakt, że nie był on wystawiany publicznie w XVII czy XVIII wieku, lecz przechowywany był w galerii "Doria Pamphilj", gdzie widziało go tylko niezwykle wąskie grono znawców sztuki. Nie przeszkodziło to jednak Velazquezowi w zrobieniu jego kopii, które były bardzo podziwiane przez jego kolegów. Portret pozostaje w galerii "Dorii Pamphilj" w Watykanie, podczas gdy inne mniejsze wersje wiszą w Metropolitarnym Muzeum Sztuki w Nowym Jorku i w Narodowej Galerii Sztuki w Waszyngtonie.
Uchwycony w pozie w trzech czwartych papież ma na sobie czerwony biret i czerwoną jedwabną pelerynę nałożoną na zwykłą białą szatę liturgiczną (albę). Siedzi w ozdobnym fotelu z czerwonego aksamitu, którego złocony kontur odróżnia go od bogatej czerwieni zasłony w tle obrazu. Dominujące czerwienie i szkarłaty na obrazie (prawdopodobnie wywodzące się z portretów religijnych Tycjana i El Greco) stanowią znaczącą zmianę w stosunku do brązów i czerni, które zwykle stosował ten artysta. Czerwone odcienie skóry Innocentego dodatkowo wzmacniają ogólną jedność chromatyczną obrazu.
Podobnie jak holenderski malarz-realista Jan Vermeer (1632-75), Velazquez odwzorowuje faktury powierzchni z wielką wirtuozerią. Należy zwrócić szczególną uwagę na wykonanie jedwabistego połysku papieskiej peleryny, miękkiego aksamitu krzesła i zasłony, metalicznego złota krzesła i "rześkich" płóciennych fałd alby.
Kluczową cechą tego niezwykłego przykładu hiszpańskiego malarstwa muszą być oczy Papieża Innocentego, które bacznie obserwują widza, ujawniając przenikliwą inteligencję i czujność tej postaci, a także charakteryzują człowieka, który jest również doskonale świadomy swojej władzy jako papieża. Niektórzy krytycy sztuki twierdzą, że Velazquez przedstawił papieża Innocentego jako ostrożnego starca, gotowego do wybuchu, ale to przeczy jego dumnemu zachowaniu i oczywistej pewności siebie. Zna swoją wartość jako papieża, nawet jeśli nie do końca rozumie sztukę.
Ten niezwykle nowoczesny portret ze wspaniałym użyciem koloru i stosunkowo luźnym pędzlem, zainspirował wielu XIX-wiecznych malarzy, w tym Edouarda Maneta (1832-83) i impresjonistów. Później na jej podstawie powstał słynny cykl "Krzyczących papieży" urodzonego w Irlandii malarza Francisa Bacona (1909-92).
Czytaj nasz blog tutaj.