Karawagizm 1600-50 – nurt, który zmienił oblicze sztuki europejskiej na zawsze
Termin "karawagizm" opisuje techniki tenebryzmu i światłocienia spopularyzowane przez radykalnego włoskiego malarza manierystycznego Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610) i stosowane przez niego w sztuce religijnej, malarstwie rodzajowym i martwej naturze, które następnie zostały szeroko przyjęte przez innych współczesnych. artystów we Włoszech, a także w całej Europie. W rzeczywistości nie tylko jego styl był szeroko kopiowany (zwłaszcza że jego naturalizm uczynił jego styl idealnym narzędziem dla katolickiej sztuki kontrreformacyjnej), ale także jego charakterystyczny światłocień stał się elementem definiującym nową erę XVII-wiecznej sztuki barokowej, co widoczne jest wyraźnie w dziełach wirtuozów sztuki portretu Diego Velazqueza i Rembrandta van Rijna. Jego umiejętności artystyczne i reputacja zostały docenione przez współczesnych, pomimo zakrapianego przemocą i rozwiązłością stylu życia, który doprowadził do jego przedwczesnej śmierci w wieku 38 lat, po ukończeniu nie więcej niż około 60-70 obrazów.
Czym dokładnie jest karawagizm?
W przeciwieństwie do swojego czołowego współczesnego Annibale Carracciego (1540-1609), Caravaggio odrzucił konwencjonalną idealizację (manieryzm), zgodnie z którą obrazy były komponowane tak, aby zaspokoić bardziej zamiłowanie do wdzięku i harmonii niż do prawdy. Zamiast tego zastosował śmiały, nieprzyzwoity realizm, wzmocniony cienistym światłocieniem i dramatycznym użyciem światła i cienia (tenebryzm). Jego postacie religijne opierały się na rekrutowanych z ulicy modelach i modelkach, które malował "bezpośrednio z życia", bez żadnych rysunków i szkiców przygotowawczych. W rezultacie udało mu się stworzyć natychmiastowy i mocny efekt, którego dramatyzm został podkreślony w jego obrazach poprzez odważne kontrastowanie światła i ciemności.
Nie wszystkim mecenasom podobało się jego realistyczne podejście do tematyki religijnej, co doprowadziło do odrzucenia kilku spośród jego dzieł. Jednak ze względu na jego sławę, te odrzucone zlecenia były zwykle rozchwytywane przez kardynałów i zamożną szlachtę rzymską.
Tenebryzm a światłocień
Karawagizm obejmuje zarówno zastosowanie światłocieni, jak i również tenebryzm. Ponieważ obie techniki wiążą się z uwydatnionym użyciem światła i cienia, można je pomylić, chociaż istnieje wyraźna teoretyczna różnica między tymi dwoma technikami. Światłocień to metoda cieniowania, która służy do nadawania figurom poczucia trójwymiarowej objętości. Tenebryzm polega na tym, że artysta utrzymuje niektóre obszary obrazu całkowicie czarne, co pozwala na silne oświetlenie jednego lub dwóch obszarów, które są centralne dla dzieła. Tenebryzm pozwala więc artyście kontrolować "akcję" na swoim płótnie.
Kim byli najważniejsi karawagiści?
Charakterystyczny styl tenebryzmu Caravaggia wpłynął na rozwój flamandzkiej sztuki baroku, baroku holenderskiego, a także hiszpańskiej sztuki baroku. Do czołowych propagatorów karawagizmu należeli wybitni Włosi Orazio Gentileschi (1563-1639), jego znakomita córka Artemisia Gentileschi (1593-1656) (najbardziej znana z arcydzieła "Judyta odcinająca głowę Holofernesowi" (1620, Uffizi, Florencja), oraz malarz scen z tawerny Bartolomeo Manfredi (1582-1622), wraz z mieszkającym w Neapolu Hiszpanem Jusepe Riberą (1591-1652), znanymi z intensywnej twórczości obrazów religijnych.
Ze względu na wpływ kwietyzmu (który preferował możliwie najściślejszy kontakt między artystą a widzem, kluczową zaletę realistycznych postaci Caravaggia) Neapol stał się ważnym źródłem kontrreformacyjnych obrazów religijnych i ważnym ośrodkiem karawagizmu. Oprócz Ribery wśród praktykujących podług kanonów tego nurtu znaleźli się Battistello Caracciolo (1578-1635), Mattia Preti (1613-99), Guido Reni (1575-1642) i wielu innych.
W Holandii, gdzie szkoła utrechckiego realizmu holenderskiego była głównym ośrodkiem północnego karawagizmu, głównymi przedstawicielami byli malarze religijni i gatunkowi Gerrit van Honthorst (1590-1656), Hendrik Terbrugghen (1588-1629) i Dirck van Baburen (1595- 1624). Caravaggio miał również duży wpływ na Rembrandta (1606-69), zwłaszcza jego użycie dramatycznego światłocienia. W Hiszpanii jego zwolennikiem był Francisco Zurbaran (1598-1664); we Francji, jeśli Georges de La Tour (1593-1652) przedstawił najbardziej liryczną interpretację karawagizmu, to bracia Le Nain wstrzyknęli mu prawdziwy karawagistyczny realizm, podczas gdy w Anglii Joseph Wright z Derby (1734-97), twórca słynnego arcydzieła "Eksperyment na ptaku w pompie powietrznej" (1768, Galeria Narodowa w Londynie), był niezrównanym jego naśladowcą.
Karawagizm po raz pierwszy wyszedł z mody w Rzymie pod koniec lat 20. XVII wieku, chociaż utrzymywał się w innych częściach Włoch, zwłaszcza na Sycylii. W niderlandzkim Utrechcie i wschodniej Francji pozostawał wpływowy aż do lat pięćdziesiątych XVII wieku.