“Judyta odcinająca głowę Holofernesowi” – obraz religijny Gentileschi i jego interpretacja
Wśród najsłynniejszych kobiecych mistrzów XVII wieku Artemisia Gentileschi była córką Orazia Gentileschi (1563-1639) i pierwszą artystką wybraną na członka Akademii Sztuki we Florencji (Accademia dell' Arte del Disegno). Bardzo podziwiana przez kolekcjonerów sztuki i kolegów akademików, za swoją żywą, a czasem brutalną sztukę biblijną, wyspecjalizowała się w historii "Judyty i Holofernesa". Dwie najbardziej znane wersje znajdują się w Muzeum Capodimonte (1614-20) i Uffizi (1620). Jako malarka była pod silnym wpływem karawagizmu i jego założyciela Caravaggia (1571-1610), który był przyjacielem jej ojca i który również stworzył własną wersję tej biblijnej historii. Niestety, jako młoda kobieta, Artemisia została zgwałcona przez jednego z pomocników jej ojca. Był on (Agostino Tassi) brutalnym, nieprzyjemnym mężczyzną, który podobno zgwałcił również swoją szwagierkę i zamordował żonę. Ale ponieważ był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli iluzjonistycznego malarstwa kwadraturowego, został on ułaskawiony przez Wielkiego Księcia Toskanii, po odsiedzeniu zaledwie 12 miesięcy w więzieniu. W rezultacie krytycy sztuki, zarówno wtedy, jak i teraz, postrzegają jej obraz ("Judyta odcinająca głowę Holofernesowi") jako autobiograficzny wyraz zemsty. Czy to prawda,czy też nie, jej reputacja jako wybitnego przedstawiciela malarstwa barokowego stała się silniejsza niż kiedykolwiek.
"Judyta odcinająca głowę Holofernesowi"(zwana także "Judytą zabijającą Holofernesa") opiera się na historii ze Starego Testamentu, zawartej w deuterokanonicznej Księdze Judyty, która szczegółowo opisuje zabójstwo asyryjskiego generała Holofernesa przez izraelską Judytę, tradycyjny przykład cnoty i czystości. W tej historii Holofernes ma zamiar zniszczyć rodzinne miasto Judith, Betulię, ale ta wykorzystuje swoje piękno, aby uzyskać dostęp do namiotu generała i odcina mu głowę po upiciu go do nieprzytomności. Obraz przedstawia moment, w którym Holfernes budzi się z odrętwienia, gdy Judith, wspomagana przez swoją służącą Abrę, próbuje ściąć mu głowę. Była to popularna historia często wykorzystywana przez włoskich artystów baroku, aby pokazać kobiety triumfujące nad tyranicznymi mężczyznami. Naturalnie, Gentileschi wykorzystała siebie jako modelkę dla Judith, a Tassi jako modela dla Holofernesa.
W przeciwieństwie do niemal bezwysiłkowego ataku przedstawionego w wersji wydarzenia Caravaggia, Gentileschi tworzy znacznie bardziej brutalną i graficzną scenę, dramatyzując intensywny wysiłek fizyczny wymagany przez Judith i jej pokojówkę, aby zabić wroga. Głowa Holfernesa staje się brutalnym ogniskiem przemocy, a dłonie, miecz i krew promieniują z niej w zaciekłej walce. Makabryczna fizyczność obrazu jest całkowicie porywająca, z zanurzonymi ramionami i zręcznymi dłońmi oraz nasiąkniętym krwią piłowaniem ostrza przez szyję. Istne arcydzieło morderczej akcji! Spokojniej, praca jest również niezapomniana dzięki przedstawieniu bogatych sukni i pościeli, a także fałdów różnych tkanin i skóry wszystkich trzech postaci. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na wybitne użycie przez Gentileschi światłocienia, które nadaje rzeczywistej objętości rękom i nogom na zdjęciu, oraz użycie przez nią tenebrymu, by skupić uwagę na kluczowych częściach dzieła.
Uważa się, że obraz został namalowany dla Kosimo II Medyceusza (1590-1621), tego samego człowieka, który ułaskawił Tassi (gwałciciela artystki), i ukończony w Rzymie natychmiast po powrocie Artemizji, po spędzeniu 7 lat we Florencji. Ze względu na swój graficzny charakter obraz został ukryty w cichym zakątku Pałacu Pitti, a Gentileschi nie otrzymała za niego nawet zapłaty, aż do śmierci Cosimo. Osiem lat po zakończeniu "Judyty odcinającej głowę Holofernesowi", Artemisia osiedliła się w Neapolu.
Jak wspomniano powyżej, Artemisia namalowała co najmniej jeszcze jedną (dość podobną) wersję tej historii (obecnie w Muzeum Capodimonte w Neapolu) oraz "Judytę ze służącą" (1612-13) w Pałacu Pitti we Florencji.
Czytaj nasz blog tutaj.