Ikony bizantyjskie i ich rola w sztuce europejskiej
Najbardziej znaną formą sztuki bizantyjskiej są ikony, na ogół niewielkieibardzo łatwe w transporcie. Według tradycji pierwsza ikona została namalowana przez św. Łukasza Ewangelistę, przedstawiająca Dziewicę wskazującą na Dzieciątko na jej lewym ramieniu. Nie są jednak znane żadne przykłady sprzed VI wieku. Ikony stały się popularne w Bizancjum w VI i VII wieku, w pewnym stopniu przyspieszając reakcję ikonoklazmu (przekonania, że nie powinno się używać przedstawień artystycznych w kulcie religijnym). Chociaż obrazoburcy twierdzili, że ikony są czczone, ich właściwą funkcją była pomoc w kontemplacji; poprzez widzialny obraz wierzący mógł pojąć niewidzialną boskość i świętość. Skondensowane w małej ramie, spełniały i pełnią tę samą funkcję w domu, co mozaikowe dekoracje kościołów, sygnalizując obecność boskości. Produkcja ikon dla kościołów prawosławnych nigdy nie ustała i wciąż stanowi ważny element kultu.
Datowanie ikon jest zatem dość trudne i w głównej mierze opiera się na spekulacji. Niedawno w klasztorze św. Katarzyny na górze Synaj odkryto zbiór ikon, które z pewną dozą chronologii można by uporządkować należycie. Reprezentowanych jest wiele różnych stylów. Wczesny "Św. Piotr" charakteryzuje się dużą prostotą, bezpośrednim spojrzeniem dużych, szeroko otwartych oczu, które wciąż odnajdujemy w jednofigurowych ikonach. Ma też niemal wytworną elegancję i dostojeństwo, połączone z malarskim wigorem, który nadaje postaci wyraźne napięcie. Podobną emocjonalną rysą cechuje się dobrze zachowana ikona "Madonna i Święci", pomimo jej niewzruszonej symetrii i raczej ordynarnego modelowania. Oba obrazy na pewno pochodziły z Konstantynopola.
Zaraz po okresie obrazoburczym większą popularnością niż obrazy malowane mogły cieszyć się obrazy dewocyjne wykonane przy użyciu bogatszych materiałów,takichjak kość słoniowa, mozaika, a nawet metale szlachetne (złoto i srebro). Od XII wieku coraz częstsze stały się malowane ikony. Wielkie arcydzieło znane jako "Dziewica Włodzimierza" można datować na rok 1131 lub niedługo wcześniej. Obraz został wysłany do Rosji wkrótce po namalowaniu go w Konstantynopolu. Dziewica nadal wskazuje na Dzieciątko jako ucieleśnienie boskości w ludzkiej postaci, ale delikatność pozy, policzek przy policzku, jest ilustracją nowego humanizmu.
Od XII wieku tematyka ikon znacznie się poszerzyła, choć zachowano utrwalone od dawna tematy i wzorce, ważne dla wiernych. takie jak głowa Chrystusa, dziewice i święci patroni, ale pojawiły się sceny akcji, zwłaszcza przedstawiające Zwiastowanie i Ukrzyżowanie.Później na ikonostasach, czyli ekranach chóralnych, malowano panele kompozytowe zawierające wiele scen narracyjnych z Biblii. Długo po tym, jak Konstantynopol padł łupem w podbojach tureckich, produkcja była kontynuowana i rozwijana w Grecji oraz (z wyraźnie dostrzegalnymi stylami regionalnymi) w Rosji oraz w Serbii, Rumunii i Bułgarii. W Rosji indywidualni mistrzowie pojawili się jeszcze przed upadkiem Konstantynopola, wraz z ważnymi ośrodkami, takimi jak nowogrodzka szkoła malarstwa ikon.
Najsłynniejszym rosyjskim ikonografem był mnich Andriej Rublow (ok. 1370-1430), którego słynne arcydzieło, ikona "Trójcy Świętej" (1411-25), jest najwspanialszą ze wszystkich rosyjskich ikon. Wykroczył poza bizantyjskie formuły i maniery szkoły nowogrodzkiej założonej przez bizantyjskiego uchodźcę Teofanesa Greka. Ikony Rublowacharakteryzują się chłodnymi kolorami, miękkimi kształtami i cichym blaskiem. Ostatnim z wielkich rosyjskich malarzy ikon ze szkoły nowogrodzkiej był Dionizos (ok. 1440-1502), znany ze swoich ikon do klasztoru Wołokołamskiego i jego Deesis do katedry Zaśnięcia w Moskwie. Był w rzeczywistości pierwszą słynną postacią w moskiewskiej szkole malarskiej (ok. 1500-1700), której ikony inspirowane bizantyjską twórczością tworzyli tacy malarze jak Nicefor Sawin, Prokopiusz Chirin i wielki Szymon Uszakow (1626-1686).
Czytaj nasz blog tutaj.