“Batszeba z listem króla Dawida” – obraz biblijny namalowany przez Rembrandta
Uważany za jeden z największych obrazów portretowych Rembrandta i arcydzieło XVII-wiecznego holenderskiego realizmu, to dzieło sztuki biblijnej ilustruje scenę z II Księgi Samuela (11:2-27). Pewnego wieczoru, przechadzając się po dachu swego pałacu, król Dawid dostrzegł piękną Batszebę zażywającą kąpieli. Była ona córką Eliama i żoną jego sąsiada, Uriasza Chetyty, który przebywał wtedy w wojsku. Całkowicie oczarowany wezwał ją listownie do pałacu, a w wyniku ich spotkania i stosunku płciowego zaszła ona w ciążę. Później królwysłał Uriasza w najtrudniejszy bój, gdzie został on zabity. Dawid poślubił Batszebę, za co później został ukarany przez Boga. Opowieść jest dla Rembrandta pretekstem do namalowania kolejnego ze swoich cudownie ekspresyjnych aktów kobiecych i postanawia on namalować Batszebę przygotowującą się do spotkania z królem Dawidem zaraz po otrzymaniu jego listu z wezwaniem. Jeden z najbardziej subtelnie wyrazistych przykładów sztuki chrześcijańskiej oddaje mieszane uczucia żalu, uległości i oczekiwania Batszeby na perspektywę zbliżającego się jej związku. To piękne arcydzieło XVII-wiecznego malarstwa holenderskiego wisi w Luwrze w Paryżu.
Kompozycja obrazu "Batszeba z listem króla Dawida"
Przed podjęciem pracy nad tym dziełem popularnym sposobem obrazowania tej historii biblijnej było pokazanie Batszeby kąpiącej się na świeżym powietrzu. W oddali zwykle znajdowała się wieża, często z małą postacią przedstawiającą króla Dawida. Sam Rembrandt wykorzystał ten projekt we wcześniejszym obrazie "Batszeba w kąpieli" (1643, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork). Ale w dziele "Batszeba z listem króla Dawida" proponuje on minimalistyczny, ale monumentalny zabieg, w którym zamiast Dawida stajemy się podglądaczem. Batszeba jest przedstawiona na łóżku w swojej zaciemnionej komnacie, z głową zwróconą lekko na bok, zamyślona, podczas gdy służąca myje i suszy jej stopy. Z analizy rentgenowskiej wiemy, że pozycja głowy Batszeby była starannie zaplanowana: początkowo Rembrandt namalował ją patrzącą w górę, w mniej sugestywnej pozie. Pokojówka, która dyskretnie odwraca wzrok, zna też treść listu, który jej pani trzyma w dłoni. Ustawienie sypialni wskazuje na konsekwencje, jakie będzie miało spotkanie Batszeby z Dawidem, a jej nagość podkreśla źródło jej zguby.
Wzorem Rembrandta dla tego wspaniałego dzieła sztuki religijnej była Hendrickje Stoffels, jego 28-letnia towarzyszka życia po śmierci żony Saskii. Krytyk Swietłana Alpers porównał Batszebę z Hendrickje - "Historia Batszeby nie różniła się pod pewnymi względami od sytuacji samej Hendrickje" - odnosząc się do nielegalnego związku tej ostatniej z artystą. Jednak pomija się fakt, że Rembrandt używał swoich towarzyszy jako modeli dla różnych ludzi i sytuacji. Poza Batszeby i jej służącej zostały zaczerpnięte z ryciny opartej na klasycznej rzeźbie reliefowej, prawdopodobnie przedstawiającej pannę młodą przygotowywaną na noc poślubną. Po części tak też przedstawia się samą Batszebę, czyniąc z obrazu głęboką aluzję do zmysłowości.
Kolory i malowanie
Bogactwo tego aktu w naturalnej wielkości jest wyjątkowe nawet dla Rembrandta: każdy fałd ciała jest niezwykle szczegółowy, a jego zmysłowy charakter podkreślają przezroczysta draperia i misternie wykonana biżuteria. Farba użyta na figurze Batszeby jest starannie dopracowana: jej szerokie pędzle i mocne refleksy nadają ciału dotykowy rezonans, sprawiając, że jego obecność jest niemal namacalna. Ta jawna zmysłowość (odbicie nieuchronnego grzechu Basheby) kontrastuje z głębokim smutkiem kobiety. Ciepło obrazu, stworzone przez tony miedzi i złota, ma echa kolorystyki wielkich mistrzów weneckich, takich jak Tycjan (1480-1576) i Paolo Veronese (1528-88), a łagodny światłocień, mający na celu podkreślenie zmysłowości ciała Batszeby, również nadaje obrazowi dramatyczny efekt. Złote płótno w tle i czysta biel płótna stanowią świetlistą oprawę dla jej nagości.
Znaczenie obrazu "Batszeba z listem króla Dawida"
Znaczenie obrazu "Batszeba z listem króla Dawida" pozostaje kusząco otwarte na interpretacje. Głęboki smutek widoczny na twarzy Batszeby pozostaje niejednoznaczny. Przecież żadna żona nie czułaby się komfortowo przy zdradzie męża, nawet jeśli perspektywa ma swoją ekscytującą stronę. Rembrandt nigdy nie zadowalał się trywialnymi przedstawieniami i byłby świadomy faktu, że Batszeba mogła być bierną wspólniczką w podejściu Dawida do niej. Wydaje się więc prawdopodobne, że chciał pokazać ją zarówno jako ofiarę, jak i grzesznicę. Albo po prostu chciał powiedzieć, że kobieca uroda sama w sobie może być główną przyczyną grzechu. W każdym razie psychologiczna złożoność i chromatyczne piękno dzieła (kiedyś opisanego przez wybitnego brytyjskiego badacza sztuki Kennetha Clarka jako "największy akt Rembrandta") przypomina nam, że Rembrandt pozostaje jednym z najlepszych artystów wszechczasów.
Czytaj nasz blog tutaj.